یەکەی شیکردنەوەی دیجیتاڵ میدیای ئێن ئاڕ تی، ئاستی ھەڵکشان و داکشانی پەیوەندییەکانی چین و ئەمەریکا وەک دوو زلھێز ی جیھانیی دەخاتە بەر باس و ئاماژە بە وردەکارییەکانی مامەڵەی نێوانیان دەکات، چونکە چین یه‌كێكه له پێشڕه‌وه‌كانی جیهان له كه‌رتی ته‌كنه‌لۆجی پێشكه‌وتوودا وه‌ك هۆشیاری ده‌ستكردو زینده ته‌كنه‌لۆجیا. ئه‌مه جگه له به‌هێزكردنی توانای سه‌ربازيی وڵاته‌كه و كشانی ماسولكه‌كانی له ده‌ریای باشوری چیندا كه دراوسێكانی توشی دردۆدەنگی كردووه. له ناوخۆشدا، سیستمی سیاسيی وڵاته‌كه به‌ره‌و سه‌ركوتكردن و سانسۆری زیاتر و به‌ره‌و ده‌سه‌ڵاتی یه‌ك تاكه‌كه‌سی هه‌نگاو ده‌نێت.
دیجیتاڵ میدیای ئێن ئاڕ تی، یەکەی شیکردنەوە
لە جۆهانزبێرگه‌وه بۆ مانچێسته‌ر، له ساوپاولۆوه بۆ لۆس ئه‌نجیلیس و له قاهیره‌وه بۆ جاكارتا، كۆماری میلليی چین ملیاره‌ها دۆلاری خستۆته‌گه‌ڕ بۆ دروستكردنی په‌یوه‌نديی بازرگانيی و دۆزینه‌وه‌ی بازاڕی نوێ بۆ به‌رهه‌می چینيی و فراوانكردنی ده‌سه‌ڵاتی ئابوريی و له‌گه‌ڵیشیدا دیبلۆماسيی و سیاسيی وڵاته‌كه. بۆ ئه‌مه‌ش "یه‌ك پشتێن، یه‌ك رێگا"، كه به "رێگای ئاوریشمی نوێ" ناسراوه و بریتیيه له تۆڕێكی رێگای وشكانيی و ئاویی بۆ به‌ستنه‌وه‌ی چین به سه‌رتاسه‌ری جیهانه‌وه، به بڕی زیاتر له چه‌ند ترلیۆن دۆلارێك دروستكراوه.
یەکەی شیکردنەوەی دیجیتاڵ میدیای ئێن ئاڕ تی، ئاستی ھەڵکشان و داکشانی پەیوەندییەکانی چین و ئەمەریکا وەک دوو زلھێزی جیھانیی دەخاتە بەر باس و ئاماژە بە وردەکارییەکانی مامەڵەی نێوانیان دەکات، چونکە چین یه‌كێكه له پێشڕه‌وه‌كانی جیهان له كه‌رتی ته‌كنه‌لۆجی پێشكه‌وتوودا وه‌ك هۆشیاری ده‌ستكردو زینده ته‌كنه‌لۆجیا. ئه‌مه جگه له به‌هێزكردنی توانای سه‌ربازيی وڵاته‌كه و كشانی ماسولكه‌كانی له ده‌ریای باشوری چیندا كه دراوسێكانی توشی دردۆدەنگی كردووه. له ناوخۆشدا، سیستمی سیاسيی وڵاته‌كه به‌ره‌و سه‌ركوتكردن و سانسۆری زیاتر و به‌ره‌و ده‌سه‌ڵاتی یه‌ك تاكه‌كه‌سی هه‌نگاو ده‌نێت.
 |
| شی چینپینی سەرۆکی چین و دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمەریکا درێژە بە ململانێ مێژوویەکانی وڵاتەکانیان دەدەن |
"هه‌ڕه‌شه بۆسه‌ر نیزامی جیهان"
ویلایه‌ته یه‌كگرتووه‌كان هێشتا هێزی باڵاده‌سته و له‌دوای كۆتایی جه‌نگی سارده‌وه پارێزه‌ری نیزامی ئێستای جیهانه، به‌ڵام ئه‌مڕۆ وه‌ك هه‌ڕه‌شه ته‌ماشای ئه‌م فراوانبوونه خێرایه‌ی چین ده‌كات و ئه‌مه‌شی نه‌شاردۆته‌وه. جگه له راگه‌یاندنی جه‌نگی ئاڵوگۆڕی بازرگانی، ئیداره‌ی دۆناڵد تره‌مپ ئاماژه‌ی بە "جه‌نگی ساردی نوێ" داوه و وه‌ك هه‌ڕه‌شه‌یه‌كی جدیتر بۆ سه‌ر ئاسایشی نیشتمانيی ته‌ماشای چین ده‌كات.
مایك پێنسی جێگری سه‌رۆكی ویلایه‌ته یه‌كگرتووه‌كان له وتارێكيیدا له دامه‌زراوه هه‌دسن له سه‌ره‌تای تشرینی یه‌كه‌مدا رایگه‌یاند؛ خه‌ڵكی ئه‌مه‌ریكا شایه‌نی ئه‌وه‌ن بزانن كه ئێستا، به‌یجین له‌رێگه‌ی سه‌رجه‌م دامه‌زراوه حكومیيه‌كانیه‌وه كه‌ره‌سته‌ی سیاسيی و ئابوريی و سه‌ربازی؛ هه‌روه‌ها پروپاگه‌نده به‌كاردێنێت بۆ پێشخستنی به‌رژه‌وه‌نديی و قازانجی خۆی له ویلایه‌ته یه‌كگرتووه‌كان. پێنس قسه‌كانی له‌ژێرناونیشانی "سیاسه‌تكاری ئه‌مه‌ریكا به‌رامبه‌ر چین" پێشكه‌شكرد و ئاماژەشی به‌وه‌دا چین ته‌نانه‌ت ده‌ست له كاروباری سیاسيی ناوخۆی سیاسه‌تكاره‌كان وه‌رده‌دات.
 |
| رێگای ئاوریشميی نوێ زیاتر له ٦٠ وڵات به چینه‌وه ده‌به‌ستێته‌وه |
پێشتر، له ستراتیجی ئاسایش نیشتمانیدا تره‌مپ به روونيی باس له "سه‌رده‌مێكی نوێی ململانێی ده‌سه‌ڵاته‌كان" ده‌كات كه تیایدا هێزه ناوچه‌ییه‌كانی وه‌ك چین و روسیا جارێكی دیکە هه‌وڵی فراوانكردنی ده‌سه‌ڵاتیان ده‌ده‌ن بۆ ته‌حه‌داكردنی ده‌سه‌ڵاتی زلهێزی یه‌كه‌م و گۆڕینی نیزامی جیهانيی له به‌رژه‌وه‌ندی خۆیان. روسیا له‌لایه‌ك، هه‌ر له ده‌ستێوه‌ردانی هه‌ڵبژاردنه‌كانی ئه‌مه‌ریكاوه بۆ جه‌نگی سوریا، هاتۆته‌وه ناوگۆڕه‌پانی سیاسه‌تی كارای جیهان و چینیش به‌شێوازێكی دیکە ده‌یه‌وێت هاوكێشه‌كان بگۆڕێت. تره‌مپ له مانگی ئابدا وتی؛ "پێش ئه‌وه‌ی من بێمه سه‌رحوكم، به ئاڕاسته‌یه‌ك هه‌نگاومان ده‌نا كه بواری به چین ده‌دا له ماوه‌یه‌كی زۆر كورتدا له ئێمه گه‌وره‌تر بێت. ئه‌مه چیتر شتێك نیه رووبدات".
ئەمەریکا و چین؛ مێژووی پەیوەندییەکی ناجێگیر
به‌رگی دوا ژماره‌ی گۆڤاری "ئیكۆنۆمیست" (٢٠ تشرینی یه‌كه‌می ئه‌مساڵ) ته‌رخانكراوه بۆ ركابه‌ریی نێوان ئه‌مه‌ریكا و چین و به ململانێیه‌كی مه‌ترسیدار له قه‌ڵه‌مدراوه. له نوسینێكی درێژدا، ئاماژه به دیوه جیاوازه‌كانی ئه‌م ركابه‌ریيه به لایه‌نی سه‌ربازیشه‌وه كراوه. هه‌رچه‌نده خه‌رجی سه‌ربازيی چین زۆر بچوكتره له‌وه‌ی ئه‌مه‌ریكا، به‌ڵام به‌هۆی خێرایی گه‌شه‌ی ئابوريی چینه‌وه، وڵاته‌كه توانیویه‌تی له ماوه‌یه‌كی كورتدا كه‌رتی سه‌ربازيی پێشبخات و كه‌شتی سه‌ربازيی و فڕۆكه‌ی جه‌نگيی و چه‌كی دژه موشه‌ك و چه‌كی دیكه و ته‌قه‌مه‌نی پێشكه‌وتوو و ئامێری كۆكردنه‌وه‌ی زانیاری سه‌ربازيی به‌ده‌ستبهێنێت. ئه‌مه جگه له‌وه‌ی دەستەبژێری ئاسایشی نیشتیمانيی چین به گوڕوتینه‌وه چاوه‌ڕێی به‌هێزبوونی ئه‌م ململانێیه و پیشاندانی چین وه‌ك زلهێزێك ده‌كه‌ن.
 |
| دوایین ژمارەی گۆڤاری ئیکۆنۆمیست تایبەتبوو بە چیرۆکی ململانێ و پەیوەندییەکانی چین و ئەمەریکا |
ئه‌مه یه‌كه‌مجار نیيه له دوای جه‌نگی جیهانی دووه‌مه‌وه په‌یوه‌نديی نێوان ئه‌مه‌ریكا و چین ئاڵۆز و گرژ ببێت، به‌ڵام یه‌كه‌مجاره له‌نه‌بوونی هه‌ر هۆكارێكی دیاریكراودا ئه‌م په‌یوه‌ندیيه به‌ره‌و خراپی بڕوات. له جه‌نگی سارددا، چین و روسیا به‌رامبه‌ر به ئه‌مه‌ریكا وه‌ستانه‌وه. له شه‌ڕی كۆریادا، ١٩٥٠، ئه‌م دوو جه‌مسه‌ره چوونه ململانێیه‌كی سه‌ربازيی راسته‌وخۆوه له‌گه‌ڵ یه‌كتردا و كاریگه‌ریيه‌كانی ئه‌و جه‌نگه تاوه‌كو ئه‌مڕۆش درێژه‌ی هه‌یه، به‌ڵام ترازانی چین له بلۆكی سۆڤیه‌ت بواری به ریچارد نیكسنی سه‌رۆكی پێشتری ئه‌مه‌ریكا دا لەحەفتاکاندا؛ چین نزیك بكاته‌وه و وه‌ك دۆستێك له دژایه‌تی روسیادا ته‌ماشای بكات. كرانه‌وه‌ی ئابوريی و كۆمه‌ڵایه‌تيی چین ئه‌و هیوایه‌ی دایه ئه‌مه‌ریكاو هاوپه‌یمانه‌كانی كه چین رۆژێك ده‌بێته به‌شێك له سیستمی سه‌رمایه‌داريی و دیموكراسيی جیهان و ئه‌مه‌ش ئاشتییه‌كی درێژخایه‌ن فه‌راهه‌م ده‌كات.
ئه‌وه تاكوه كۆتایی جه‌نگی سارد و خۆپیشاندانی فێرخوازانی چین له گۆڕه‌پانی تیانه‌مانی خایاند. له‌لایه‌ك كۆتایی جه‌نگی سارد و هه‌ڵوه‌شانه‌وه‌ی بلۆكی سۆڤیه‌ت خاڵی هاوبه‌شی نێوان ئه‌مه‌ریكا و چینی لاوازكرد و له‌لایه‌كی تره‌وه، فێرخوازان و خۆپیشانده‌ران له چین له‌ژێر كاریگه‌ری سیستمی دیموكراسيی خۆرئاوادا هاتنه سه‌رشه‌قامه‌كان. حكومه‌تی چین زۆر به تونديی خۆپیشاندانه‌كانی سه‌ركوت كرد و به‌هه‌ر نرخێك بووبێت رێگه‌ی له لاوازبوونی یه‌كێتی وڵاته‌كه گرت، به‌ڵام دواتر له سه‌ره‌تای سالَانی ٢٠٠٠دا، جارێكی تر هیوایه‌ك ده‌ركه‌وته‌وه. ئه‌مه‌ریكا ویستی له رێگه‌ی ئاڵوگۆڕی بازرگانيی و بواردان به چین بۆ بوون به به‌شێك له سیستمی ئابوريی سه‌رمايه‌داری جیهان چین نزیك بكاته‌وه له خۆی. وه‌ك مایك پێنس خستیه‌ڕوو؛ "دوای روخانی بلۆكی سۆڤیه‌ت، ئێمه پێمانوابوو چینێكی ئازاد حه‌تمیه. له‌گه‌ڵ وه‌رچه‌رخانی سه‌ده‌ی بیست و یه‌كیشدا ئه‌مه‌ریكا گه‌شبینانه ره‌زامه‌ندی پیشاندا به ده‌رگا واڵاكردن بۆ چین بۆ هاتنه ناو ئابوريی ئه‌مه‌ریكا و لێره‌وه‌شه چینمان هێنایه رێكخراوی ئاڵوگۆڕی بازرگانيی جیهانی … هیوای ئه‌وه‌ی ئازادی له چین ته‌شه‌نه ده‌كات بۆ سه‌رجه‌م كایه‌كان نه‌ك ته‌نها ئابوری، به‌ڵكو سیاسیش له‌گه‌ڵ رێزگرتن له بنه‌ماكانی لیبڕاڵیه‌ت و خاوه‌ندارێتی تایبه‌ت و ئازادیيه‌كانی تاكه‌كه‌س و ئازاديی ئاین و هه‌موو خێزانی مافه‌كانی مرۆڤ، به‌ڵام ئه‌و هیوایه نه‌هاته‌دی. ئه‌مڕۆ خه‌ونی ئازاديی دووره بۆ خه‌ڵكی چین".
 |
| ترازانی چین لە بلۆکی سۆڤیەت بواری بە ریچارد نیکسنی سەرۆکی پێشتری ئەمەریکا دا وەک دۆستێک تەماشای چین لەبەرامبەر رووسیادا بکات |
قوڵبوونه‌وه‌ی ركابه‌ریی ئه‌مه‌ریكا و چین
ئه‌مه‌ریكا له زنجیره‌یه‌ك رێوشوێنی ئابوریيدا وه‌ك سزا بڕیاری سه‌پاندنی ١٠% بۆ ٢٥% گومرگی سه‌پاند به‌سه‌ر هاورده‌ی چینیيدا كه به‌هاكه‌ی ده‌گاته ٢٥٠ ملیار دۆلار، هه‌روه‌ها هه‌ڕه‌شه‌ی سه‌پاندنی سزای زیاتر ده‌كات. هاوكات چین له‌به‌رامبه‌ردا گومرگی خسته‌سه‌ر هاورده‌ی ئه‌مه‌ریكا كه به‌هاكه‌ی ٦٠ ملیار دۆلاره و له‌نێویدا پاقله‌ی سۆیایه به‌مه‌به‌ستی سزادانی ئه‌و به‌شانه‌ی ئه‌مه‌ریكا كه پشتیوانيی تره‌مپ ـن. ئه‌مانه ته‌نها دیوێكی كێشه‌كانن و ره‌گ و ریشه‌ی ئه‌م ئاڵۆزی په‌یوه‌ندیه درێژه.
قه‌یرانی دارایی جیهان و راگه‌یاندنی دیدێكی نوێ له چین هاوكات به توندكردنی ده‌سه‌ڵاتی یه‌ك كه‌سی شی چینپینی سه‌رۆكی وڵاته‌كه هۆكاری سه‌ره‌كین له گۆڕینی هاوكێشه‌كانی ئه‌م په‌یوه‌ندیيه‌دا. قه‌یرانی دارایی كه له ساڵی ٢٠٠٨دا ده‌ستیپێكرد هه‌م پێگه‌ی ئابوريی ئه‌مه‌ریكای لاواز كرد له به‌رامبه‌ر چیندا، هه‌م متمانه‌ی سیستمی سه‌رمایه‌داريی له‌قاند. لێره‌وه چین، دڵنیا له سیستمی ئابوريی كۆنتڕۆڵكراوی خۆی، دیدێكی په‌لهاوێژی ختسه‌ڕوو بۆ هه‌نگاونان به‌ره‌و سه‌رجه‌م قوژبنه‌كانی جیهان و سه‌پاندنی ده‌سه‌ڵاتی ئابوری خۆی. وه‌به‌رهێنانی ملیاره‌ها دۆلار، قه‌رزدان به چه‌ندین وڵات، بونیادنانی ژێرخانی زه‌به‌لاح له سه‌رجه‌م كیشوه‌ره‌كان، كڕینی پشك له كۆمپانیاكانی جیهان بێبه‌رامبه‌ر نابن. "دیبلۆماسیيه‌تی ته‌ڵه‌ی قه‌رز" واتە قه‌رزدان به وڵاتێك و دواتر فشاردانانی سیاسيی له‌سه‌ری؛ یه‌كێكه له ده‌رهاوویشته‌كانی په‌لهاویشتنی ئابوريی چین كه چیتر وه‌ك زلهێزێكی ئاشتیواز و ده‌ستتێوه‌رنه‌ده‌ر ته‌ماشا ناكرێت. ئه‌مه جگه له‌وه‌ی ئه‌مه‌ریكا چین به دزینی زانیاری بازرگانيی و نهێنی سه‌ربازيی و ته‌كنه‌لۆجی، ده‌ستكاری به‌های دراو، هه‌وڵدان بۆ ده‌ستێوه‌ردان و كاریگه‌ريی دانان له‌سه‌ر پرۆسه‌ی سیاسيی ئه‌مه‌ریكا تۆمه‌تبار ده‌كات. له مانگی شوباتی یه‌كه‌می ئه‌مساڵدا، بۆ یه‌كه‌مجار هاووڵاتیه‌كی چینيی ده‌ستگیرا و نێردرایه ئه‌مه‌ریكا بۆ دادگاییكردنی به‌تۆمه‌تی دزینی نهێنيی كۆمپانیاكانی فڕكه‌وانی ئه‌مه‌ریكا. سه‌پاندنی گومرگ به‌سه‌ر چیندا هه‌وڵێكی ئیداره‌ی تره‌مپه بۆ فشار خستنه‌سه‌ر چین بۆ ده‌ستبه‌رداربوون له‌م كردارانه‌ی، به‌ڵام روون نیيه ئایا ئه‌مه سودبه‌خش ده‌بێت!
 |
| قەیرانی دارایی کە لە ساڵی ٢٠٠٨دا دەستیپێکرد ھەم پێگەی ئابوریی ئەمەریکای لاواز کرد لە بەرامبەر چیندا، ھەم متمانەی سیستمی سەرمایەداریی لەقاند فۆتۆ: دەیڤد مۆنتیلیۆن، نیورۆکە |
نه‌ك ته‌نها له ده‌ره‌وه‌ی چین ده‌سه‌ڵاتی خۆی نمایش كردووه، به‌ڵكو شی چینپین هه‌وڵه‌كانی له ناوه‌وه‌ش بۆ سه‌ركوتكردنی هه‌ر ده‌نگێكی ناڕازی و گۆڕینی ده‌ستوری وڵاته‌كه بۆ هێشتنه‌وه‌ی خۆی له‌سه‌ر حوكم دوای ده ساڵ كردوێتیه ده‌سه‌ڵاتدارێكی جێگومان بۆ ئه‌مه‌ریكا. لێره‌وه، پلانی ستراتیژی، به‌رگريی و ئاسایشی نیشتیمانيی ئه‌مه‌ریكا پێشنیازی ئه‌وه ده‌كات؛ له سه‌رجه‌م ئاسته‌كانی حكومه‌تدا روبه‌ڕووی ئه‌م مه‌ترسیيه ببنه‌وه بۆ هێشتنه‌وه‌ی هه‌ژمونی ئه‌مه‌ریكا له جیهاندا. به‌ڵام هێشتنه‌وه‌ی هاوسه‌نگيیه‌ك له‌نێوان سیاسه‌تكاری دژه جیهانگیريی تره‌مپ و هه‌وڵدان بۆ رێگرتن له په‌لهاویشتنی بێسنوری چین ئاینده‌ی نیزامی ئه‌مڕۆی جیهان ئاڕاسته ده‌كات. هێشتا ئه‌مه‌ریكا و هاوپه‌یمانه‌كانی له ئه‌وروپا و ئاسیا به‌هێزترن و ئه‌گه‌رى روبه‌ڕووبونه‌وه‌ی سه‌ربازيی دووره، به‌ڵام بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌م پێشڕه‌وییه‌ی ئه‌مه‌ریكا بمێنێته‌وه و پارێزه‌ری سیستمی سه‌رمایه‌داريی و ديموكراسيی بێت له جیهاندا، نابێت گره‌و له‌سه‌ر دواخستنی رێگرتن له‌م هه‌ڕه‌شه‌یه بكرێت. ئه‌مه‌ش ئه‌و په‌یامه بوو كه پێنس به روونيی رایگه‌یاند و هه‌ندێك وه‌ك سه‌ره‌تای "جه‌نگی ساردی نوێ" له قه‌ڵه‌میاندا.
له جۆهانزبێرگه‌وه بۆ مانچێسته‌ر، له ساوپاولۆوه بۆ لۆس ئه‌نجیلیس و له قاهیره‌وه بۆ جاكارتا، كۆماری میلليی چین ملیاره‌ها دۆلاری خستۆته‌گه‌ڕ بۆ دروستكردنی په‌یوه‌نديی بازرگانيی و دۆزینه‌وه‌ی بازاڕی نوێ بۆ به‌رهه‌می چینيی و فراوانكردنی ده‌سه‌ڵاتی ئابوريی و له‌گه‌ڵیشیدا دیبلۆماسيی و سیاسيی وڵاته‌كه. بۆ ئه‌مه‌ش "یه‌ك پشتێن، یه‌ك رێگا"، كه به "رێگای ئاوریشمی نوێ" ناسراوه و بریتیيه له تۆڕێكی رێگای وشكانيی و ئاویی بۆ به‌ستنه‌وه‌ی چین به سه‌رتاسه‌ری جیهانه‌وه، به بڕی زیاتر له چه‌ند ترلیۆن دۆلارێك دروستكراوه. یەکەی شیکردنەوەی دیجیتاڵ میدیای ئێن ئاڕ تی، ئاستی ھەڵکشان و داکشانی پەیوەندییەکانی چین و ئەمەریکا وەک دوو زلھێز ی جیھانیی دەخاتە بەر باس و ئاماژە بە وردەکارییەکانی مامەڵەی نێوانیان دەکات، چونکە چین یه‌كێكه له پێشڕه‌وه‌كانی جیهان له كه‌رتی ته‌كنه‌لۆجی پێشكه‌وتوودا وه‌ك هۆشیاری ده‌ستكردو زینده ته‌كنه‌لۆجیا. ئه‌مه جگه له به‌هێزكردنی توانای سه‌ربازيی وڵاته‌كه و كشانی ماسولكه‌كانی له ده‌ریای باشوری چیندا كه دراوسێكانی توشی دردۆدەنگی كردووه. له ناوخۆشدا، سیستمی سیاسيی وڵاته‌كه به‌ره‌و سه‌ركوتكردن و سانسۆری زیاتر و به‌ره‌و ده‌سه‌ڵاتی یه‌ك تاكه‌كه‌سی هه‌نگاو ده‌نێت.
|
| شی چینپینی سەرۆکی کۆماری میللیی چین و دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمەریکا نوێنەرایەتی ململانێی درێژخایەنەکانی وڵاتەکانیان دەکەن |
"هه‌ڕه‌شه بۆسه‌ر نیزامی جیهان"
ویلایه‌ته یه‌كگرتووه‌كان هێشتا هێزی باڵاده‌سته و له‌دوای كۆتایی جه‌نگی سارده‌وه پارێزه‌ری نیزامی ئێستای جیهانه، به‌ڵام ئه‌مڕۆ وه‌ك هه‌ڕه‌شه ته‌ماشای ئه‌م فراوانبوونه خێرایه‌ی چین ده‌كات و ئه‌مه‌شی نه‌شاردۆته‌وه. جگه له راگه‌یاندنی جه‌نگی ئاڵوگۆڕی بازرگانی، ئیداره‌ی دۆناڵد تره‌مپ ئاماژه‌ی بە "جه‌نگی ساردی نوێ" داوه و وه‌ك هه‌ڕه‌شه‌یه‌كی جدیتر بۆ سه‌ر ئاسایشی نیشتمانيی ته‌ماشای چین ده‌كات.
مایك پێنسی جێگری سه‌رۆكی ویلایه‌ته یه‌كگرتووه‌كان له وتارێكيیدا له دامه‌زراوه هه‌دسن له سه‌ره‌تای تشرینی یه‌كه‌مدا رایگه‌یاند؛ خه‌ڵكی ئه‌مه‌ریكا شایه‌نی ئه‌وه‌ن بزانن كه ئێستا، به‌یجین له‌رێگه‌ی سه‌رجه‌م دامه‌زراوه حكومیيه‌كانیه‌وه كه‌ره‌سته‌ی سیاسيی و ئابوريی و سه‌ربازی؛ هه‌روه‌ها پروپاگه‌نده به‌كاردێنێت بۆ پێشخستنی به‌رژه‌وه‌نديی و قازانجی خۆی له ویلایه‌ته یه‌كگرتووه‌كان. پێنس قسه‌كانی له‌ژێرناونیشانی "سیاسه‌تكاری ئه‌مه‌ریكا به‌رامبه‌ر چین" پێشكه‌شكرد و ئاماژەشی به‌وه‌دا چین ته‌نانه‌ت ده‌ست له كاروباری سیاسيی ناوخۆی سیاسه‌تكاره‌كان وه‌رده‌دات.
|
| رێگای ئاوریشميی نوێ زیاتر له ٦٠ وڵات به چینه‌وه ده‌به‌ستێته‌وه |
پێشتر، له ستراتیجی ئاسایش نیشتمانیدا تره‌مپ به روونيی باس له "سه‌رده‌مێكی نوێی ململانێی ده‌سه‌ڵاته‌كان" ده‌كات كه تیایدا هێزه ناوچه‌ییه‌كانی وه‌ك چین و روسیا جارێكی دیکە هه‌وڵی فراوانكردنی ده‌سه‌ڵاتیان ده‌ده‌ن بۆ ته‌حه‌داكردنی ده‌سه‌ڵاتی زلهێزی یه‌كه‌م و گۆڕینی نیزامی جیهانيی له به‌رژه‌وه‌ندی خۆیان. روسیا له‌لایه‌ك، هه‌ر له ده‌ستێوه‌ردانی هه‌ڵبژاردنه‌كانی ئه‌مه‌ریكاوه بۆ جه‌نگی سوریا، هاتۆته‌وه ناوگۆڕه‌پانی سیاسه‌تی كارای جیهان و چینیش به‌شێوازێكی دیکە ده‌یه‌وێت هاوكێشه‌كان بگۆڕێت. تره‌مپ له مانگی ئابدا وتی؛ "پێش ئه‌وه‌ی من بێمه سه‌رحوكم، به ئاڕاسته‌یه‌ك هه‌نگاومان ده‌نا كه بواری به چین ده‌دا له ماوه‌یه‌كی زۆر كورتدا له ئێمه گه‌وره‌تر بێت. ئه‌مه چیتر شتێك نیه رووبدات".
ئەمەریکا و چین؛ مێژووی پەیوەندییەکی ناجێگیر
به‌رگی دوا ژماره‌ی گۆڤاری "ئیكۆنۆمیست" (٢٠ تشرینی یه‌كه‌می ئه‌مساڵ) ته‌رخانكراوه بۆ ركابه‌ریی نێوان ئه‌مه‌ریكا و چین و به ململانێیه‌كی مه‌ترسیدار له قه‌ڵه‌مدراوه. له نوسینێكی درێژدا، ئاماژه به دیوه جیاوازه‌كانی ئه‌م ركابه‌ریيه به لایه‌نی سه‌ربازیشه‌وه كراوه. هه‌رچه‌نده خه‌رجی سه‌ربازيی چین زۆر بچوكتره له‌وه‌ی ئه‌مه‌ریكا، به‌ڵام به‌هۆی خێرایی گه‌شه‌ی ئابوريی چینه‌وه، وڵاته‌كه توانیویه‌تی له ماوه‌یه‌كی كورتدا كه‌رتی سه‌ربازيی پێشبخات و كه‌شتی سه‌ربازيی و فڕۆكه‌ی جه‌نگيی و چه‌كی دژه موشه‌ك و چه‌كی دیكه و ته‌قه‌مه‌نی پێشكه‌وتوو و ئامێری كۆكردنه‌وه‌ی زانیاری سه‌ربازيی به‌ده‌ستبهێنێت. ئه‌مه جگه له‌وه‌ی دەستەبژێری ئاسایشی نیشتیمانيی چین به گوڕوتینه‌وه چاوه‌ڕێی به‌هێزبوونی ئه‌م ململانێیه و پیشاندانی چین وه‌ك زلهێزێك ده‌كه‌ن.
|
| دوایین ژمارەی گۆڤاری ئیکۆنۆمیست تایبەتبوو بە چیرۆکی ململانێ و پەیوەندییەکانی چین و ئەمەریکا |
ئه‌مه یه‌كه‌مجار نیيه له دوای جه‌نگی جیهانی دووه‌مه‌وه په‌یوه‌نديی نێوان ئه‌مه‌ریكا و چین ئاڵۆز و گرژ ببێت، به‌ڵام یه‌كه‌مجاره له‌نه‌بوونی هه‌ر هۆكارێكی دیاریكراودا ئه‌م په‌یوه‌ندیيه به‌ره‌و خراپی بڕوات. له جه‌نگی سارددا، چین و روسیا به‌رامبه‌ر به ئه‌مه‌ریكا وه‌ستانه‌وه. له شه‌ڕی كۆریادا، ١٩٥٠، ئه‌م دوو جه‌مسه‌ره چوونه ململانێیه‌كی سه‌ربازيی راسته‌وخۆوه له‌گه‌ڵ یه‌كتردا و كاریگه‌ریيه‌كانی ئه‌و جه‌نگه تاوه‌كو ئه‌مڕۆش درێژه‌ی هه‌یه، به‌ڵام ترازانی چین له بلۆكی سۆڤیه‌ت بواری به ریچارد نیكسنی سه‌رۆكی پێشتری ئه‌مه‌ریكا دا لەحەفتاکاندا؛ چین نزیك بكاته‌وه و وه‌ك دۆستێك له دژایه‌تی روسیادا ته‌ماشای بكات. كرانه‌وه‌ی ئابوريی و كۆمه‌ڵایه‌تيی چین ئه‌و هیوایه‌ی دایه ئه‌مه‌ریكاو هاوپه‌یمانه‌كانی كه چین رۆژێك ده‌بێته به‌شێك له سیستمی سه‌رمایه‌داريی و دیموكراسيی جیهان و ئه‌مه‌ش ئاشتییه‌كی درێژخایه‌ن فه‌راهه‌م ده‌كات.
ئه‌وه تاكوه كۆتایی جه‌نگی سارد و خۆپیشاندانی فێرخوازانی چین له گۆڕه‌پانی تیانه‌مانی خایاند. له‌لایه‌ك كۆتایی جه‌نگی سارد و هه‌ڵوه‌شانه‌وه‌ی بلۆكی سۆڤیه‌ت خاڵی هاوبه‌شی نێوان ئه‌مه‌ریكا و چینی لاوازكرد و له‌لایه‌كی تره‌وه، فێرخوازان و خۆپیشانده‌ران له چین له‌ژێر كاریگه‌ری سیستمی دیموكراسيی خۆرئاوادا هاتنه سه‌رشه‌قامه‌كان. حكومه‌تی چین زۆر به تونديی خۆپیشاندانه‌كانی سه‌ركوت كرد و به‌هه‌ر نرخێك بووبێت رێگه‌ی له لاوازبوونی یه‌كێتی وڵاته‌كه گرت، به‌ڵام دواتر له سه‌ره‌تای سالَانی ٢٠٠٠دا، جارێكی تر هیوایه‌ك ده‌ركه‌وته‌وه. ئه‌مه‌ریكا ویستی له رێگه‌ی ئاڵوگۆڕی بازرگانيی و بواردان به چین بۆ بوون به به‌شێك له سیستمی ئابوريی سه‌رمايه‌داری جیهان چین نزیك بكاته‌وه له خۆی. وه‌ك مایك پێنس خستیه‌ڕوو؛ "دوای روخانی بلۆكی سۆڤیه‌ت، ئێمه پێمانوابوو چینێكی ئازاد حه‌تمیه. له‌گه‌ڵ وه‌رچه‌رخانی سه‌ده‌ی بیست و یه‌كیشدا ئه‌مه‌ریكا گه‌شبینانه ره‌زامه‌ندی پیشاندا به ده‌رگا واڵاكردن بۆ چین بۆ هاتنه ناو ئابوريی ئه‌مه‌ریكا و لێره‌وه‌شه چینمان هێنایه رێكخراوی ئاڵوگۆڕی بازرگانيی جیهانی … هیوای ئه‌وه‌ی ئازادی له چین ته‌شه‌نه ده‌كات بۆ سه‌رجه‌م كایه‌كان نه‌ك ته‌نها ئابوری، به‌ڵكو سیاسیش له‌گه‌ڵ رێزگرتن له بنه‌ماكانی لیبڕاڵیه‌ت و خاوه‌ندارێتی تایبه‌ت و ئازادیيه‌كانی تاكه‌كه‌س و ئازاديی ئاین و هه‌موو خێزانی مافه‌كانی مرۆڤ، به‌ڵام ئه‌و هیوایه نه‌هاته‌دی. ئه‌مڕۆ خه‌ونی ئازاديی دووره بۆ خه‌ڵكی چین".
|
| ترازانی چین له بلۆكی سۆڤیه‌ت بواری به ریچارد نیكسنی سه‌رۆكی پێشتری ئه‌مه‌ریكا دا وه‌ك دۆستێك له دژایه‌تی روسیادا ته‌ماشای بكات |
قوڵبوونه‌وه‌ی ركابه‌ریی ئه‌مه‌ریكا و چین
ئه‌مه‌ریكا له زنجیره‌یه‌ك رێوشوێنی ئابوریيدا وه‌ك سزا بڕیاری سه‌پاندنی ١٠% بۆ ٢٥% گومرگی سه‌پاند به‌سه‌ر هاورده‌ی چینیيدا كه به‌هاكه‌ی ده‌گاته ٢٥٠ ملیار دۆلار، هه‌روه‌ها هه‌ڕه‌شه‌ی سه‌پاندنی سزای زیاتر ده‌كات. هاوكات چین له‌به‌رامبه‌ردا گومرگی خسته‌سه‌ر هاورده‌ی ئه‌مه‌ریكا كه به‌هاكه‌ی ٦٠ ملیار دۆلاره و له‌نێویدا پاقله‌ی سۆیایه به‌مه‌به‌ستی سزادانی ئه‌و به‌شانه‌ی ئه‌مه‌ریكا كه پشتیوانيی تره‌مپ ـن. ئه‌مانه ته‌نها دیوێكی كێشه‌كانن و ره‌گ و ریشه‌ی ئه‌م ئاڵۆزی په‌یوه‌ندیه درێژه.
قه‌یرانی دارایی جیهان و راگه‌یاندنی دیدێكی نوێ له چین هاوكات به توندكردنی ده‌سه‌ڵاتی یه‌ك كه‌سی شی چینپینی سه‌رۆكی وڵاته‌كه هۆكاری سه‌ره‌كین له گۆڕینی هاوكێشه‌كانی ئه‌م په‌یوه‌ندیيه‌دا. قه‌یرانی دارایی كه له ساڵی ٢٠٠٨دا ده‌ستیپێكرد هه‌م پێگه‌ی ئابوريی ئه‌مه‌ریكای لاواز كرد له به‌رامبه‌ر چیندا، هه‌م متمانه‌ی سیستمی سه‌رمایه‌داريی له‌قاند. لێره‌وه چین، دڵنیا له سیستمی ئابوريی كۆنتڕۆڵكراوی خۆی، دیدێكی په‌لهاوێژی ختسه‌ڕوو بۆ هه‌نگاونان به‌ره‌و سه‌رجه‌م قوژبنه‌كانی جیهان و سه‌پاندنی ده‌سه‌ڵاتی ئابوری خۆی. وه‌به‌رهێنانی ملیاره‌ها دۆلار، قه‌رزدان به چه‌ندین وڵات، بونیادنانی ژێرخانی زه‌به‌لاح له سه‌رجه‌م كیشوه‌ره‌كان، كڕینی پشك له كۆمپانیاكانی جیهان بێبه‌رامبه‌ر نابن. "دیبلۆماسیيه‌تی ته‌ڵه‌ی قه‌رز" واتە قه‌رزدان به وڵاتێك و دواتر فشاردانانی سیاسيی له‌سه‌ری؛ یه‌كێكه له ده‌رهاوویشته‌كانی په‌لهاویشتنی ئابوريی چین كه چیتر وه‌ك زلهێزێكی ئاشتیواز و ده‌ستتێوه‌رنه‌ده‌ر ته‌ماشا ناكرێت. ئه‌مه جگه له‌وه‌ی ئه‌مه‌ریكا چین به دزینی زانیاری بازرگانيی و نهێنی سه‌ربازيی و ته‌كنه‌لۆجی، ده‌ستكاری به‌های دراو، هه‌وڵدان بۆ ده‌ستێوه‌ردان و كاریگه‌ريی دانان له‌سه‌ر پرۆسه‌ی سیاسيی ئه‌مه‌ریكا تۆمه‌تبار ده‌كات. له مانگی شوباتی یه‌كه‌می ئه‌مساڵدا، بۆ یه‌كه‌مجار هاووڵاتیه‌كی چینيی ده‌ستگیرا و نێردرایه ئه‌مه‌ریكا بۆ دادگاییكردنی به‌تۆمه‌تی دزینی نهێنيی كۆمپانیاكانی فڕكه‌وانی ئه‌مه‌ریكا. سه‌پاندنی گومرگ به‌سه‌ر چیندا هه‌وڵێكی ئیداره‌ی تره‌مپه بۆ فشار خستنه‌سه‌ر چین بۆ ده‌ستبه‌رداربوون له‌م كردارانه‌ی، به‌ڵام روون نیيه ئایا ئه‌مه سودبه‌خش ده‌بێت!
| |
| جەخت لەوە دەکرێتەوە کە بۆ ئەوەی پێشڕەویی ئەمەریکا وەک پارێزەری سیستمی سەرمایەداریی و دیموکراسیی بمێنێتەوە نابێت گرەو لەسەر دواخستنی رێگرتن لە ھەڕەشەکانی چین بکرێت فۆتۆ: دەیڤد مۆنتیلیۆن، نیورۆکە |
نه‌ك ته‌نها له ده‌ره‌وه‌ی چین ده‌سه‌ڵاتی خۆی نمایش كردووه، به‌ڵكو شی چینپین هه‌وڵه‌كانی له ناوه‌وه‌ش بۆ سه‌ركوتكردنی هه‌ر ده‌نگێكی ناڕازی و گۆڕینی ده‌ستوری وڵاته‌كه بۆ هێشتنه‌وه‌ی خۆی له‌سه‌ر حوكم دوای ده ساڵ كردوێتیه ده‌سه‌ڵاتدارێكی جێگومان بۆ ئه‌مه‌ریكا. لێره‌وه، پلانی ستراتیژی، به‌رگريی و ئاسایشی نیشتیمانيی ئه‌مه‌ریكا پێشنیازی ئه‌وه ده‌كات؛ له سه‌رجه‌م ئاسته‌كانی حكومه‌تدا روبه‌ڕووی ئه‌م مه‌ترسیيه ببنه‌وه بۆ هێشتنه‌وه‌ی هه‌ژمونی ئه‌مه‌ریكا له جیهاندا. به‌ڵام هێشتنه‌وه‌ی هاوسه‌نگيیه‌ك له‌نێوان سیاسه‌تكاری دژه جیهانگیريی تره‌مپ و هه‌وڵدان بۆ رێگرتن له په‌لهاویشتنی بێسنوری چین ئاینده‌ی نیزامی ئه‌مڕۆی جیهان ئاڕاسته ده‌كات. هێشتا ئه‌مه‌ریكا و هاوپه‌یمانه‌كانی له ئه‌وروپا و ئاسیا به‌هێزترن و ئه‌گه‌رى روبه‌ڕووبونه‌وه‌ی سه‌ربازيی دووره، به‌ڵام بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌م پێشڕه‌وییه‌ی ئه‌مه‌ریكا بمێنێته‌وه و پارێزه‌ری سیستمی سه‌رمایه‌داريی و ديموكراسيی بێت له جیهاندا، نابێت گره‌و له‌سه‌ر دواخستنی رێگرتن له‌م هه‌ڕه‌شه‌یه بكرێت. ئه‌مه‌ش ئه‌و په‌یامه بوو كه پێنس به روونيی رایگه‌یاند و هه‌ندێك وه‌ك سه‌ره‌تای "جه‌نگی ساردی نوێ" له قه‌ڵه‌میاندا.
دیجیتاڵ میدیای ئێن ئاڕ تی، یەکەی شیکردنەوە
له جۆهانزبێرگه‌وه بۆ مانچێسته‌ر، له ساوپاولۆوه بۆ لۆس ئه‌نجیلیس و له قاهیره‌وه بۆ جاكارتا، كۆماری میلليی چین ملیاره‌ها دۆلاری خستۆته‌گه‌ڕ بۆ دروستكردنی په‌یوه‌نديی بازرگانيی و دۆزینه‌وه‌ی بازاڕی نوێ بۆ به‌رهه‌می چینيی و فراوانكردنی ده‌سه‌ڵاتی ئابوريی و له‌گه‌ڵیشیدا دیبلۆماسيی و سیاسيی وڵاته‌كه. بۆ ئه‌مه‌ش "یه‌ك پشتێن، یه‌ك رێگا"، كه به "رێگای ئاوریشمی نوێ" ناسراوه و بریتیيه له تۆڕێكی رێگای وشكانيی و ئاویی بۆ به‌ستنه‌وه‌ی چین به سه‌رتاسه‌ری جیهانه‌وه، به بڕی زیاتر له چه‌ند ترلیۆن دۆلارێك دروستكراوه. یەکەی شیکردنەوەی دیجیتاڵ میدیای ئێن ئاڕ تی، ئاستی ھەڵکشان و داکشانی پەیوەندییەکانی چین و ئەمەریکا وەک دوو زلھێز ی جیھانیی دەخاتە بەر باس و ئاماژە بە وردەکارییەکانی مامەڵەی نێوانیان دەکات، چونکە چین یه‌كێكه له پێشڕه‌وه‌كانی جیهان له كه‌رتی ته‌كنه‌لۆجی پێشكه‌وتوودا وه‌ك هۆشیاری ده‌ستكردو زینده ته‌كنه‌لۆجیا. ئه‌مه جگه له به‌هێزكردنی توانای سه‌ربازيی وڵاته‌كه و كشانی ماسولكه‌كانی له ده‌ریای باشوری چیندا كه دراوسێكانی توشی دردۆدەنگی كردووه. له ناوخۆشدا، سیستمی سیاسيی وڵاته‌كه به‌ره‌و سه‌ركوتكردن و سانسۆری زیاتر و به‌ره‌و ده‌سه‌ڵاتی یه‌ك تاكه‌كه‌سی هه‌نگاو ده‌نێت.
|
| شی چینپینی سەرۆکی کۆماری میللیی چین و دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمەریکا نوێنەرایەتی ململانێی درێژخایەنەکانی وڵاتەکانیان دەکەن |
"هه‌ڕه‌شه بۆسه‌ر نیزامی جیهان"
ویلایه‌ته یه‌كگرتووه‌كان هێشتا هێزی باڵاده‌سته و له‌دوای كۆتایی جه‌نگی سارده‌وه پارێزه‌ری نیزامی ئێستای جیهانه، به‌ڵام ئه‌مڕۆ وه‌ك هه‌ڕه‌شه ته‌ماشای ئه‌م فراوانبوونه خێرایه‌ی چین ده‌كات و ئه‌مه‌شی نه‌شاردۆته‌وه. جگه له راگه‌یاندنی جه‌نگی ئاڵوگۆڕی بازرگانی، ئیداره‌ی دۆناڵد تره‌مپ ئاماژه‌ی بە "جه‌نگی ساردی نوێ" داوه و وه‌ك هه‌ڕه‌شه‌یه‌كی جدیتر بۆ سه‌ر ئاسایشی نیشتمانيی ته‌ماشای چین ده‌كات.
مایك پێنسی جێگری سه‌رۆكی ویلایه‌ته یه‌كگرتووه‌كان له وتارێكيیدا له دامه‌زراوه هه‌دسن له سه‌ره‌تای تشرینی یه‌كه‌مدا رایگه‌یاند؛ خه‌ڵكی ئه‌مه‌ریكا شایه‌نی ئه‌وه‌ن بزانن كه ئێستا، به‌یجین له‌رێگه‌ی سه‌رجه‌م دامه‌زراوه حكومیيه‌كانیه‌وه كه‌ره‌سته‌ی سیاسيی و ئابوريی و سه‌ربازی؛ هه‌روه‌ها پروپاگه‌نده به‌كاردێنێت بۆ پێشخستنی به‌رژه‌وه‌نديی و قازانجی خۆی له ویلایه‌ته یه‌كگرتووه‌كان. پێنس قسه‌كانی له‌ژێرناونیشانی "سیاسه‌تكاری ئه‌مه‌ریكا به‌رامبه‌ر چین" پێشكه‌شكرد و ئاماژەشی به‌وه‌دا چین ته‌نانه‌ت ده‌ست له كاروباری سیاسيی ناوخۆی سیاسه‌تكاره‌كان وه‌رده‌دات.
|
| رێگای ئاوریشميی نوێ زیاتر له ٦٠ وڵات به چینه‌وه ده‌به‌ستێته‌وه |
پێشتر، له ستراتیجی ئاسایش نیشتمانیدا تره‌مپ به روونيی باس له "سه‌رده‌مێكی نوێی ململانێی ده‌سه‌ڵاته‌كان" ده‌كات كه تیایدا هێزه ناوچه‌ییه‌كانی وه‌ك چین و روسیا جارێكی دیکە هه‌وڵی فراوانكردنی ده‌سه‌ڵاتیان ده‌ده‌ن بۆ ته‌حه‌داكردنی ده‌سه‌ڵاتی زلهێزی یه‌كه‌م و گۆڕینی نیزامی جیهانيی له به‌رژه‌وه‌ندی خۆیان. روسیا له‌لایه‌ك، هه‌ر له ده‌ستێوه‌ردانی هه‌ڵبژاردنه‌كانی ئه‌مه‌ریكاوه بۆ جه‌نگی سوریا، هاتۆته‌وه ناوگۆڕه‌پانی سیاسه‌تی كارای جیهان و چینیش به‌شێوازێكی دیکە ده‌یه‌وێت هاوكێشه‌كان بگۆڕێت. تره‌مپ له مانگی ئابدا وتی؛ "پێش ئه‌وه‌ی من بێمه سه‌رحوكم، به ئاڕاسته‌یه‌ك هه‌نگاومان ده‌نا كه بواری به چین ده‌دا له ماوه‌یه‌كی زۆر كورتدا له ئێمه گه‌وره‌تر بێت. ئه‌مه چیتر شتێك نیه رووبدات".
ئەمەریکا و چین؛ مێژووی پەیوەندییەکی ناجێگیر
به‌رگی دوا ژماره‌ی گۆڤاری "ئیكۆنۆمیست" (٢٠ تشرینی یه‌كه‌می ئه‌مساڵ) ته‌رخانكراوه بۆ ركابه‌ریی نێوان ئه‌مه‌ریكا و چین و به ململانێیه‌كی مه‌ترسیدار له قه‌ڵه‌مدراوه. له نوسینێكی درێژدا، ئاماژه به دیوه جیاوازه‌كانی ئه‌م ركابه‌ریيه به لایه‌نی سه‌ربازیشه‌وه كراوه. هه‌رچه‌نده خه‌رجی سه‌ربازيی چین زۆر بچوكتره له‌وه‌ی ئه‌مه‌ریكا، به‌ڵام به‌هۆی خێرایی گه‌شه‌ی ئابوريی چینه‌وه، وڵاته‌كه توانیویه‌تی له ماوه‌یه‌كی كورتدا كه‌رتی سه‌ربازيی پێشبخات و كه‌شتی سه‌ربازيی و فڕۆكه‌ی جه‌نگيی و چه‌كی دژه موشه‌ك و چه‌كی دیكه و ته‌قه‌مه‌نی پێشكه‌وتوو و ئامێری كۆكردنه‌وه‌ی زانیاری سه‌ربازيی به‌ده‌ستبهێنێت. ئه‌مه جگه له‌وه‌ی دەستەبژێری ئاسایشی نیشتیمانيی چین به گوڕوتینه‌وه چاوه‌ڕێی به‌هێزبوونی ئه‌م ململانێیه و پیشاندانی چین وه‌ك زلهێزێك ده‌كه‌ن.
|
| دوایین ژمارەی گۆڤاری ئیکۆنۆمیست تایبەتبوو بە چیرۆکی ململانێ و پەیوەندییەکانی چین و ئەمەریکا |
ئه‌مه یه‌كه‌مجار نیيه له دوای جه‌نگی جیهانی دووه‌مه‌وه په‌یوه‌نديی نێوان ئه‌مه‌ریكا و چین ئاڵۆز و گرژ ببێت، به‌ڵام یه‌كه‌مجاره له‌نه‌بوونی هه‌ر هۆكارێكی دیاریكراودا ئه‌م په‌یوه‌ندیيه به‌ره‌و خراپی بڕوات. له جه‌نگی سارددا، چین و روسیا به‌رامبه‌ر به ئه‌مه‌ریكا وه‌ستانه‌وه. له شه‌ڕی كۆریادا، ١٩٥٠، ئه‌م دوو جه‌مسه‌ره چوونه ململانێیه‌كی سه‌ربازيی راسته‌وخۆوه له‌گه‌ڵ یه‌كتردا و كاریگه‌ریيه‌كانی ئه‌و جه‌نگه تاوه‌كو ئه‌مڕۆش درێژه‌ی هه‌یه، به‌ڵام ترازانی چین له بلۆكی سۆڤیه‌ت بواری به ریچارد نیكسنی سه‌رۆكی پێشتری ئه‌مه‌ریكا دا لەحەفتاکاندا؛ چین نزیك بكاته‌وه و وه‌ك دۆستێك له دژایه‌تی روسیادا ته‌ماشای بكات. كرانه‌وه‌ی ئابوريی و كۆمه‌ڵایه‌تيی چین ئه‌و هیوایه‌ی دایه ئه‌مه‌ریكاو هاوپه‌یمانه‌كانی كه چین رۆژێك ده‌بێته به‌شێك له سیستمی سه‌رمایه‌داريی و دیموكراسيی جیهان و ئه‌مه‌ش ئاشتییه‌كی درێژخایه‌ن فه‌راهه‌م ده‌كات.
ئه‌وه تاكوه كۆتایی جه‌نگی سارد و خۆپیشاندانی فێرخوازانی چین له گۆڕه‌پانی تیانه‌مانی خایاند. له‌لایه‌ك كۆتایی جه‌نگی سارد و هه‌ڵوه‌شانه‌وه‌ی بلۆكی سۆڤیه‌ت خاڵی هاوبه‌شی نێوان ئه‌مه‌ریكا و چینی لاوازكرد و له‌لایه‌كی تره‌وه، فێرخوازان و خۆپیشانده‌ران له چین له‌ژێر كاریگه‌ری سیستمی دیموكراسيی خۆرئاوادا هاتنه سه‌رشه‌قامه‌كان. حكومه‌تی چین زۆر به تونديی خۆپیشاندانه‌كانی سه‌ركوت كرد و به‌هه‌ر نرخێك بووبێت رێگه‌ی له لاوازبوونی یه‌كێتی وڵاته‌كه گرت، به‌ڵام دواتر له سه‌ره‌تای سالَانی ٢٠٠٠دا، جارێكی تر هیوایه‌ك ده‌ركه‌وته‌وه. ئه‌مه‌ریكا ویستی له رێگه‌ی ئاڵوگۆڕی بازرگانيی و بواردان به چین بۆ بوون به به‌شێك له سیستمی ئابوريی سه‌رمايه‌داری جیهان چین نزیك بكاته‌وه له خۆی. وه‌ك مایك پێنس خستیه‌ڕوو؛ "دوای روخانی بلۆكی سۆڤیه‌ت، ئێمه پێمانوابوو چینێكی ئازاد حه‌تمیه. له‌گه‌ڵ وه‌رچه‌رخانی سه‌ده‌ی بیست و یه‌كیشدا ئه‌مه‌ریكا گه‌شبینانه ره‌زامه‌ندی پیشاندا به ده‌رگا واڵاكردن بۆ چین بۆ هاتنه ناو ئابوريی ئه‌مه‌ریكا و لێره‌وه‌شه چینمان هێنایه رێكخراوی ئاڵوگۆڕی بازرگانيی جیهانی … هیوای ئه‌وه‌ی ئازادی له چین ته‌شه‌نه ده‌كات بۆ سه‌رجه‌م كایه‌كان نه‌ك ته‌نها ئابوری، به‌ڵكو سیاسیش له‌گه‌ڵ رێزگرتن له بنه‌ماكانی لیبڕاڵیه‌ت و خاوه‌ندارێتی تایبه‌ت و ئازادیيه‌كانی تاكه‌كه‌س و ئازاديی ئاین و هه‌موو خێزانی مافه‌كانی مرۆڤ، به‌ڵام ئه‌و هیوایه نه‌هاته‌دی. ئه‌مڕۆ خه‌ونی ئازاديی دووره بۆ خه‌ڵكی چین".
|
| ترازانی چین له بلۆكی سۆڤیه‌ت بواری به ریچارد نیكسنی سه‌رۆكی پێشتری ئه‌مه‌ریكا دا وه‌ك دۆستێك له دژایه‌تی روسیادا ته‌ماشای بكات |
قوڵبوونه‌وه‌ی ركابه‌ریی ئه‌مه‌ریكا و چین
ئه‌مه‌ریكا له زنجیره‌یه‌ك رێوشوێنی ئابوریيدا وه‌ك سزا بڕیاری سه‌پاندنی ١٠% بۆ ٢٥% گومرگی سه‌پاند به‌سه‌ر هاورده‌ی چینیيدا كه به‌هاكه‌ی ده‌گاته ٢٥٠ ملیار دۆلار، هه‌روه‌ها هه‌ڕه‌شه‌ی سه‌پاندنی سزای زیاتر ده‌كات. هاوكات چین له‌به‌رامبه‌ردا گومرگی خسته‌سه‌ر هاورده‌ی ئه‌مه‌ریكا كه به‌هاكه‌ی ٦٠ ملیار دۆلاره و له‌نێویدا پاقله‌ی سۆیایه به‌مه‌به‌ستی سزادانی ئه‌و به‌شانه‌ی ئه‌مه‌ریكا كه پشتیوانيی تره‌مپ ـن. ئه‌مانه ته‌نها دیوێكی كێشه‌كانن و ره‌گ و ریشه‌ی ئه‌م ئاڵۆزی په‌یوه‌ندیه درێژه.
قه‌یرانی دارایی جیهان و راگه‌یاندنی دیدێكی نوێ له چین هاوكات به توندكردنی ده‌سه‌ڵاتی یه‌ك كه‌سی شی چینپینی سه‌رۆكی وڵاته‌كه هۆكاری سه‌ره‌كین له گۆڕینی هاوكێشه‌كانی ئه‌م په‌یوه‌ندیيه‌دا. قه‌یرانی دارایی كه له ساڵی ٢٠٠٨دا ده‌ستیپێكرد هه‌م پێگه‌ی ئابوريی ئه‌مه‌ریكای لاواز كرد له به‌رامبه‌ر چیندا، هه‌م متمانه‌ی سیستمی سه‌رمایه‌داريی له‌قاند. لێره‌وه چین، دڵنیا له سیستمی ئابوريی كۆنتڕۆڵكراوی خۆی، دیدێكی په‌لهاوێژی ختسه‌ڕوو بۆ هه‌نگاونان به‌ره‌و سه‌رجه‌م قوژبنه‌كانی جیهان و سه‌پاندنی ده‌سه‌ڵاتی ئابوری خۆی. وه‌به‌رهێنانی ملیاره‌ها دۆلار، قه‌رزدان به چه‌ندین وڵات، بونیادنانی ژێرخانی زه‌به‌لاح له سه‌رجه‌م كیشوه‌ره‌كان، كڕینی پشك له كۆمپانیاكانی جیهان بێبه‌رامبه‌ر نابن. "دیبلۆماسیيه‌تی ته‌ڵه‌ی قه‌رز" واتە قه‌رزدان به وڵاتێك و دواتر فشاردانانی سیاسيی له‌سه‌ری؛ یه‌كێكه له ده‌رهاوویشته‌كانی په‌لهاویشتنی ئابوريی چین كه چیتر وه‌ك زلهێزێكی ئاشتیواز و ده‌ستتێوه‌رنه‌ده‌ر ته‌ماشا ناكرێت. ئه‌مه جگه له‌وه‌ی ئه‌مه‌ریكا چین به دزینی زانیاری بازرگانيی و نهێنی سه‌ربازيی و ته‌كنه‌لۆجی، ده‌ستكاری به‌های دراو، هه‌وڵدان بۆ ده‌ستێوه‌ردان و كاریگه‌ريی دانان له‌سه‌ر پرۆسه‌ی سیاسيی ئه‌مه‌ریكا تۆمه‌تبار ده‌كات. له مانگی شوباتی یه‌كه‌می ئه‌مساڵدا، بۆ یه‌كه‌مجار هاووڵاتیه‌كی چینيی ده‌ستگیرا و نێردرایه ئه‌مه‌ریكا بۆ دادگاییكردنی به‌تۆمه‌تی دزینی نهێنيی كۆمپانیاكانی فڕكه‌وانی ئه‌مه‌ریكا. سه‌پاندنی گومرگ به‌سه‌ر چیندا هه‌وڵێكی ئیداره‌ی تره‌مپه بۆ فشار خستنه‌سه‌ر چین بۆ ده‌ستبه‌رداربوون له‌م كردارانه‌ی، به‌ڵام روون نیيه ئایا ئه‌مه سودبه‌خش ده‌بێت!
| |
| جەخت لەوە دەکرێتەوە کە بۆ ئەوەی پێشڕەویی ئەمەریکا وەک پارێزەری سیستمی سەرمایەداریی و دیموکراسیی بمێنێتەوە نابێت گرەو لەسەر دواخستنی رێگرتن لە ھەڕەشەکانی چین بکرێت فۆتۆ: دەیڤد مۆنتیلیۆن، نیورۆکە |
نه‌ك ته‌نها له ده‌ره‌وه‌ی چین ده‌سه‌ڵاتی خۆی نمایش كردووه، به‌ڵكو شی چینپین هه‌وڵه‌كانی له ناوه‌وه‌ش بۆ سه‌ركوتكردنی هه‌ر ده‌نگێكی ناڕازی و گۆڕینی ده‌ستوری وڵاته‌كه بۆ هێشتنه‌وه‌ی خۆی له‌سه‌ر حوكم دوای ده ساڵ كردوێتیه ده‌سه‌ڵاتدارێكی جێگومان بۆ ئه‌مه‌ریكا. لێره‌وه، پلانی ستراتیژی، به‌رگريی و ئاسایشی نیشتیمانيی ئه‌مه‌ریكا پێشنیازی ئه‌وه ده‌كات؛ له سه‌رجه‌م ئاسته‌كانی حكومه‌تدا روبه‌ڕووی ئه‌م مه‌ترسیيه ببنه‌وه بۆ هێشتنه‌وه‌ی هه‌ژمونی ئه‌مه‌ریكا له جیهاندا. به‌ڵام هێشتنه‌وه‌ی هاوسه‌نگيیه‌ك له‌نێوان سیاسه‌تكاری دژه جیهانگیريی تره‌مپ و هه‌وڵدان بۆ رێگرتن له په‌لهاویشتنی بێسنوری چین ئاینده‌ی نیزامی ئه‌مڕۆی جیهان ئاڕاسته ده‌كات. هێشتا ئه‌مه‌ریكا و هاوپه‌یمانه‌كانی له ئه‌وروپا و ئاسیا به‌هێزترن و ئه‌گه‌رى روبه‌ڕووبونه‌وه‌ی سه‌ربازيی دووره، به‌ڵام بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌م پێشڕه‌وییه‌ی ئه‌مه‌ریكا بمێنێته‌وه و پارێزه‌ری سیستمی سه‌رمایه‌داريی و ديموكراسيی بێت له جیهاندا، نابێت گره‌و له‌سه‌ر دواخستنی رێگرتن له‌م هه‌ڕه‌شه‌یه بكرێت. ئه‌مه‌ش ئه‌و په‌یامه بوو كه پێنس به روونيی رایگه‌یاند و هه‌ندێك وه‌ك سه‌ره‌تای "جه‌نگی ساردی نوێ" له قه‌ڵه‌میاندا.
دیجیتاڵ میدیای ئێن ئاڕ تی، یەکەی شیکردنەوە
له جۆهانزبێرگه‌وه بۆ مانچێسته‌ر، له ساوپاولۆوه بۆ لۆس ئه‌نجیلیس و له قاهیره‌وه بۆ جاكارتا، كۆماری میلليی چین ملیاره‌ها دۆلاری خستۆته‌گه‌ڕ بۆ دروستكردنی په‌یوه‌نديی بازرگانيی و دۆزینه‌وه‌ی بازاڕی نوێ بۆ به‌رهه‌می چینيی و فراوانكردنی ده‌سه‌ڵاتی ئابوريی و له‌گه‌ڵیشیدا دیبلۆماسيی و سیاسيی وڵاته‌كه. بۆ ئه‌مه‌ش "یه‌ك پشتێن، یه‌ك رێگا"، كه به "رێگای ئاوریشمی نوێ" ناسراوه و بریتیيه له تۆڕێكی رێگای وشكانيی و ئاویی بۆ به‌ستنه‌وه‌ی چین به سه‌رتاسه‌ری جیهانه‌وه، به بڕی زیاتر له چه‌ند ترلیۆن دۆلارێك دروستكراوه. یەکەی شیکردنەوەی دیجیتاڵ میدیای ئێن ئاڕ تی، ئاستی ھەڵکشان و داکشانی پەیوەندییەکانی چین و ئەمەریکا وەک دوو زلھێز ی جیھانیی دەخاتە بەر باس و ئاماژە بە وردەکارییەکانی مامەڵەی نێوانیان دەکات، چونکە چین یه‌كێكه له پێشڕه‌وه‌كانی جیهان له كه‌رتی ته‌كنه‌لۆجی پێشكه‌وتوودا وه‌ك هۆشیاری ده‌ستكردو زینده ته‌كنه‌لۆجیا. ئه‌مه جگه له به‌هێزكردنی توانای سه‌ربازيی وڵاته‌كه و كشانی ماسولكه‌كانی له ده‌ریای باشوری چیندا كه دراوسێكانی توشی دردۆدەنگی كردووه. له ناوخۆشدا، سیستمی سیاسيی وڵاته‌كه به‌ره‌و سه‌ركوتكردن و سانسۆری زیاتر و به‌ره‌و ده‌سه‌ڵاتی یه‌ك تاكه‌كه‌سی هه‌نگاو ده‌نێت.
|
| شی چینپینی سەرۆکی کۆماری میللیی چین و دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمەریکا نوێنەرایەتی ململانێی درێژخایەنەکانی وڵاتەکانیان دەکەن |
"هه‌ڕه‌شه بۆسه‌ر نیزامی جیهان"
ویلایه‌ته یه‌كگرتووه‌كان هێشتا هێزی باڵاده‌سته و له‌دوای كۆتایی جه‌نگی سارده‌وه پارێزه‌ری نیزامی ئێستای جیهانه، به‌ڵام ئه‌مڕۆ وه‌ك هه‌ڕه‌شه ته‌ماشای ئه‌م فراوانبوونه خێرایه‌ی چین ده‌كات و ئه‌مه‌شی نه‌شاردۆته‌وه. جگه له راگه‌یاندنی جه‌نگی ئاڵوگۆڕی بازرگانی، ئیداره‌ی دۆناڵد تره‌مپ ئاماژه‌ی بە "جه‌نگی ساردی نوێ" داوه و وه‌ك هه‌ڕه‌شه‌یه‌كی جدیتر بۆ سه‌ر ئاسایشی نیشتمانيی ته‌ماشای چین ده‌كات.
مایك پێنسی جێگری سه‌رۆكی ویلایه‌ته یه‌كگرتووه‌كان له وتارێكيیدا له دامه‌زراوه هه‌دسن له سه‌ره‌تای تشرینی یه‌كه‌مدا رایگه‌یاند؛ خه‌ڵكی ئه‌مه‌ریكا شایه‌نی ئه‌وه‌ن بزانن كه ئێستا، به‌یجین له‌رێگه‌ی سه‌رجه‌م دامه‌زراوه حكومیيه‌كانیه‌وه كه‌ره‌سته‌ی سیاسيی و ئابوريی و سه‌ربازی؛ هه‌روه‌ها پروپاگه‌نده به‌كاردێنێت بۆ پێشخستنی به‌رژه‌وه‌نديی و قازانجی خۆی له ویلایه‌ته یه‌كگرتووه‌كان. پێنس قسه‌كانی له‌ژێرناونیشانی "سیاسه‌تكاری ئه‌مه‌ریكا به‌رامبه‌ر چین" پێشكه‌شكرد و ئاماژەشی به‌وه‌دا چین ته‌نانه‌ت ده‌ست له كاروباری سیاسيی ناوخۆی سیاسه‌تكاره‌كان وه‌رده‌دات.
|
| رێگای ئاوریشميی نوێ زیاتر له ٦٠ وڵات به چینه‌وه ده‌به‌ستێته‌وه |
پێشتر، له ستراتیجی ئاسایش نیشتمانیدا تره‌مپ به روونيی باس له "سه‌رده‌مێكی نوێی ململانێی ده‌سه‌ڵاته‌كان" ده‌كات كه تیایدا هێزه ناوچه‌ییه‌كانی وه‌ك چین و روسیا جارێكی دیکە هه‌وڵی فراوانكردنی ده‌سه‌ڵاتیان ده‌ده‌ن بۆ ته‌حه‌داكردنی ده‌سه‌ڵاتی زلهێزی یه‌كه‌م و گۆڕینی نیزامی جیهانيی له به‌رژه‌وه‌ندی خۆیان. روسیا له‌لایه‌ك، هه‌ر له ده‌ستێوه‌ردانی هه‌ڵبژاردنه‌كانی ئه‌مه‌ریكاوه بۆ جه‌نگی سوریا، هاتۆته‌وه ناوگۆڕه‌پانی سیاسه‌تی كارای جیهان و چینیش به‌شێوازێكی دیکە ده‌یه‌وێت هاوكێشه‌كان بگۆڕێت. تره‌مپ له مانگی ئابدا وتی؛ "پێش ئه‌وه‌ی من بێمه سه‌رحوكم، به ئاڕاسته‌یه‌ك هه‌نگاومان ده‌نا كه بواری به چین ده‌دا له ماوه‌یه‌كی زۆر كورتدا له ئێمه گه‌وره‌تر بێت. ئه‌مه چیتر شتێك نیه رووبدات".
ئەمەریکا و چین؛ مێژووی پەیوەندییەکی ناجێگیر
به‌رگی دوا ژماره‌ی گۆڤاری "ئیكۆنۆمیست" (٢٠ تشرینی یه‌كه‌می ئه‌مساڵ) ته‌رخانكراوه بۆ ركابه‌ریی نێوان ئه‌مه‌ریكا و چین و به ململانێیه‌كی مه‌ترسیدار له قه‌ڵه‌مدراوه. له نوسینێكی درێژدا، ئاماژه به دیوه جیاوازه‌كانی ئه‌م ركابه‌ریيه به لایه‌نی سه‌ربازیشه‌وه كراوه. هه‌رچه‌نده خه‌رجی سه‌ربازيی چین زۆر بچوكتره له‌وه‌ی ئه‌مه‌ریكا، به‌ڵام به‌هۆی خێرایی گه‌شه‌ی ئابوريی چینه‌وه، وڵاته‌كه توانیویه‌تی له ماوه‌یه‌كی كورتدا كه‌رتی سه‌ربازيی پێشبخات و كه‌شتی سه‌ربازيی و فڕۆكه‌ی جه‌نگيی و چه‌كی دژه موشه‌ك و چه‌كی دیكه و ته‌قه‌مه‌نی پێشكه‌وتوو و ئامێری كۆكردنه‌وه‌ی زانیاری سه‌ربازيی به‌ده‌ستبهێنێت. ئه‌مه جگه له‌وه‌ی دەستەبژێری ئاسایشی نیشتیمانيی چین به گوڕوتینه‌وه چاوه‌ڕێی به‌هێزبوونی ئه‌م ململانێیه و پیشاندانی چین وه‌ك زلهێزێك ده‌كه‌ن.
|
| دوایین ژمارەی گۆڤاری ئیکۆنۆمیست تایبەتبوو بە چیرۆکی ململانێ و پەیوەندییەکانی چین و ئەمەریکا |
ئه‌مه یه‌كه‌مجار نیيه له دوای جه‌نگی جیهانی دووه‌مه‌وه په‌یوه‌نديی نێوان ئه‌مه‌ریكا و چین ئاڵۆز و گرژ ببێت، به‌ڵام یه‌كه‌مجاره له‌نه‌بوونی هه‌ر هۆكارێكی دیاریكراودا ئه‌م په‌یوه‌ندیيه به‌ره‌و خراپی بڕوات. له جه‌نگی سارددا، چین و روسیا به‌رامبه‌ر به ئه‌مه‌ریكا وه‌ستانه‌وه. له شه‌ڕی كۆریادا، ١٩٥٠، ئه‌م دوو جه‌مسه‌ره چوونه ململانێیه‌كی سه‌ربازيی راسته‌وخۆوه له‌گه‌ڵ یه‌كتردا و كاریگه‌ریيه‌كانی ئه‌و جه‌نگه تاوه‌كو ئه‌مڕۆش درێژه‌ی هه‌یه، به‌ڵام ترازانی چین له بلۆكی سۆڤیه‌ت بواری به ریچارد نیكسنی سه‌رۆكی پێشتری ئه‌مه‌ریكا دا لەحەفتاکاندا؛ چین نزیك بكاته‌وه و وه‌ك دۆستێك له دژایه‌تی روسیادا ته‌ماشای بكات. كرانه‌وه‌ی ئابوريی و كۆمه‌ڵایه‌تيی چین ئه‌و هیوایه‌ی دایه ئه‌مه‌ریكاو هاوپه‌یمانه‌كانی كه چین رۆژێك ده‌بێته به‌شێك له سیستمی سه‌رمایه‌داريی و دیموكراسيی جیهان و ئه‌مه‌ش ئاشتییه‌كی درێژخایه‌ن فه‌راهه‌م ده‌كات.
ئه‌وه تاكوه كۆتایی جه‌نگی سارد و خۆپیشاندانی فێرخوازانی چین له گۆڕه‌پانی تیانه‌مانی خایاند. له‌لایه‌ك كۆتایی جه‌نگی سارد و هه‌ڵوه‌شانه‌وه‌ی بلۆكی سۆڤیه‌ت خاڵی هاوبه‌شی نێوان ئه‌مه‌ریكا و چینی لاوازكرد و له‌لایه‌كی تره‌وه، فێرخوازان و خۆپیشانده‌ران له چین له‌ژێر كاریگه‌ری سیستمی دیموكراسيی خۆرئاوادا هاتنه سه‌رشه‌قامه‌كان. حكومه‌تی چین زۆر به تونديی خۆپیشاندانه‌كانی سه‌ركوت كرد و به‌هه‌ر نرخێك بووبێت رێگه‌ی له لاوازبوونی یه‌كێتی وڵاته‌كه گرت، به‌ڵام دواتر له سه‌ره‌تای سالَانی ٢٠٠٠دا، جارێكی تر هیوایه‌ك ده‌ركه‌وته‌وه. ئه‌مه‌ریكا ویستی له رێگه‌ی ئاڵوگۆڕی بازرگانيی و بواردان به چین بۆ بوون به به‌شێك له سیستمی ئابوريی سه‌رمايه‌داری جیهان چین نزیك بكاته‌وه له خۆی. وه‌ك مایك پێنس خستیه‌ڕوو؛ "دوای روخانی بلۆكی سۆڤیه‌ت، ئێمه پێمانوابوو چینێكی ئازاد حه‌تمیه. له‌گه‌ڵ وه‌رچه‌رخانی سه‌ده‌ی بیست و یه‌كیشدا ئه‌مه‌ریكا گه‌شبینانه ره‌زامه‌ندی پیشاندا به ده‌رگا واڵاكردن بۆ چین بۆ هاتنه ناو ئابوريی ئه‌مه‌ریكا و لێره‌وه‌شه چینمان هێنایه رێكخراوی ئاڵوگۆڕی بازرگانيی جیهانی … هیوای ئه‌وه‌ی ئازادی له چین ته‌شه‌نه ده‌كات بۆ سه‌رجه‌م كایه‌كان نه‌ك ته‌نها ئابوری، به‌ڵكو سیاسیش له‌گه‌ڵ رێزگرتن له بنه‌ماكانی لیبڕاڵیه‌ت و خاوه‌ندارێتی تایبه‌ت و ئازادیيه‌كانی تاكه‌كه‌س و ئازاديی ئاین و هه‌موو خێزانی مافه‌كانی مرۆڤ، به‌ڵام ئه‌و هیوایه نه‌هاته‌دی. ئه‌مڕۆ خه‌ونی ئازاديی دووره بۆ خه‌ڵكی چین".
|
| ترازانی چین له بلۆكی سۆڤیه‌ت بواری به ریچارد نیكسنی سه‌رۆكی پێشتری ئه‌مه‌ریكا دا وه‌ك دۆستێك له دژایه‌تی روسیادا ته‌ماشای بكات |
قوڵبوونه‌وه‌ی ركابه‌ریی ئه‌مه‌ریكا و چین
ئه‌مه‌ریكا له زنجیره‌یه‌ك رێوشوێنی ئابوریيدا وه‌ك سزا بڕیاری سه‌پاندنی ١٠% بۆ ٢٥% گومرگی سه‌پاند به‌سه‌ر هاورده‌ی چینیيدا كه به‌هاكه‌ی ده‌گاته ٢٥٠ ملیار دۆلار، هه‌روه‌ها هه‌ڕه‌شه‌ی سه‌پاندنی سزای زیاتر ده‌كات. هاوكات چین له‌به‌رامبه‌ردا گومرگی خسته‌سه‌ر هاورده‌ی ئه‌مه‌ریكا كه به‌هاكه‌ی ٦٠ ملیار دۆلاره و له‌نێویدا پاقله‌ی سۆیایه به‌مه‌به‌ستی سزادانی ئه‌و به‌شانه‌ی ئه‌مه‌ریكا كه پشتیوانيی تره‌مپ ـن. ئه‌مانه ته‌نها دیوێكی كێشه‌كانن و ره‌گ و ریشه‌ی ئه‌م ئاڵۆزی په‌یوه‌ندیه درێژه.
قه‌یرانی دارایی جیهان و راگه‌یاندنی دیدێكی نوێ له چین هاوكات به توندكردنی ده‌سه‌ڵاتی یه‌ك كه‌سی شی چینپینی سه‌رۆكی وڵاته‌كه هۆكاری سه‌ره‌كین له گۆڕینی هاوكێشه‌كانی ئه‌م په‌یوه‌ندیيه‌دا. قه‌یرانی دارایی كه له ساڵی ٢٠٠٨دا ده‌ستیپێكرد هه‌م پێگه‌ی ئابوريی ئه‌مه‌ریكای لاواز كرد له به‌رامبه‌ر چیندا، هه‌م متمانه‌ی سیستمی سه‌رمایه‌داريی له‌قاند. لێره‌وه چین، دڵنیا له سیستمی ئابوريی كۆنتڕۆڵكراوی خۆی، دیدێكی په‌لهاوێژی ختسه‌ڕوو بۆ هه‌نگاونان به‌ره‌و سه‌رجه‌م قوژبنه‌كانی جیهان و سه‌پاندنی ده‌سه‌ڵاتی ئابوری خۆی. وه‌به‌رهێنانی ملیاره‌ها دۆلار، قه‌رزدان به چه‌ندین وڵات، بونیادنانی ژێرخانی زه‌به‌لاح له سه‌رجه‌م كیشوه‌ره‌كان، كڕینی پشك له كۆمپانیاكانی جیهان بێبه‌رامبه‌ر نابن. "دیبلۆماسیيه‌تی ته‌ڵه‌ی قه‌رز" واتە قه‌رزدان به وڵاتێك و دواتر فشاردانانی سیاسيی له‌سه‌ری؛ یه‌كێكه له ده‌رهاوویشته‌كانی په‌لهاویشتنی ئابوريی چین كه چیتر وه‌ك زلهێزێكی ئاشتیواز و ده‌ستتێوه‌رنه‌ده‌ر ته‌ماشا ناكرێت. ئه‌مه جگه له‌وه‌ی ئه‌مه‌ریكا چین به دزینی زانیاری بازرگانيی و نهێنی سه‌ربازيی و ته‌كنه‌لۆجی، ده‌ستكاری به‌های دراو، هه‌وڵدان بۆ ده‌ستێوه‌ردان و كاریگه‌ريی دانان له‌سه‌ر پرۆسه‌ی سیاسيی ئه‌مه‌ریكا تۆمه‌تبار ده‌كات. له مانگی شوباتی یه‌كه‌می ئه‌مساڵدا، بۆ یه‌كه‌مجار هاووڵاتیه‌كی چینيی ده‌ستگیرا و نێردرایه ئه‌مه‌ریكا بۆ دادگاییكردنی به‌تۆمه‌تی دزینی نهێنيی كۆمپانیاكانی فڕكه‌وانی ئه‌مه‌ریكا. سه‌پاندنی گومرگ به‌سه‌ر چیندا هه‌وڵێكی ئیداره‌ی تره‌مپه بۆ فشار خستنه‌سه‌ر چین بۆ ده‌ستبه‌رداربوون له‌م كردارانه‌ی، به‌ڵام روون نیيه ئایا ئه‌مه سودبه‌خش ده‌بێت!
| |
| جەخت لەوە دەکرێتەوە کە بۆ ئەوەی پێشڕەویی ئەمەریکا وەک پارێزەری سیستمی سەرمایەداریی و دیموکراسیی بمێنێتەوە نابێت گرەو لەسەر دواخستنی رێگرتن لە ھەڕەشەکانی چین بکرێت فۆتۆ: دەیڤد مۆنتیلیۆن، نیورۆکە |
نه‌ك ته‌نها له ده‌ره‌وه‌ی چین ده‌سه‌ڵاتی خۆی نمایش كردووه، به‌ڵكو شی چینپین هه‌وڵه‌كانی له ناوه‌وه‌ش بۆ سه‌ركوتكردنی هه‌ر ده‌نگێكی ناڕازی و گۆڕینی ده‌ستوری وڵاته‌كه بۆ هێشتنه‌وه‌ی خۆی له‌سه‌ر حوكم دوای ده ساڵ كردوێتیه ده‌سه‌ڵاتدارێكی جێگومان بۆ ئه‌مه‌ریكا. لێره‌وه، پلانی ستراتیژی، به‌رگريی و ئاسایشی نیشتیمانيی ئه‌مه‌ریكا پێشنیازی ئه‌وه ده‌كات؛ له سه‌رجه‌م ئاسته‌كانی حكومه‌تدا روبه‌ڕووی ئه‌م مه‌ترسیيه ببنه‌وه بۆ هێشتنه‌وه‌ی هه‌ژمونی ئه‌مه‌ریكا له جیهاندا. به‌ڵام هێشتنه‌وه‌ی هاوسه‌نگيیه‌ك له‌نێوان سیاسه‌تكاری دژه جیهانگیريی تره‌مپ و هه‌وڵدان بۆ رێگرتن له په‌لهاویشتنی بێسنوری چین ئاینده‌ی نیزامی ئه‌مڕۆی جیهان ئاڕاسته ده‌كات. هێشتا ئه‌مه‌ریكا و هاوپه‌یمانه‌كانی له ئه‌وروپا و ئاسیا به‌هێزترن و ئه‌گه‌رى روبه‌ڕووبونه‌وه‌ی سه‌ربازيی دووره، به‌ڵام بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌م پێشڕه‌وییه‌ی ئه‌مه‌ریكا بمێنێته‌وه و پارێزه‌ری سیستمی سه‌رمایه‌داريی و ديموكراسيی بێت له جیهاندا، نابێت گره‌و له‌سه‌ر دواخستنی رێگرتن له‌م هه‌ڕه‌شه‌یه بكرێت. ئه‌مه‌ش ئه‌و په‌یامه بوو كه پێنس به روونيی رایگه‌یاند و هه‌ندێك وه‌ك سه‌ره‌تای "جه‌نگی ساردی نوێ" له قه‌ڵه‌میاندا.